عبور از میان بازار تره‌بار با میوه‌های خوش‌رنگ و براق دهان هر رهگذری را آب می‌اندازد، پرتقال‌ها و سیب‌هایی که گویی بر رویشان یک وجب روغن دارند و در زیر نور لامپ‌های بزرگ غرفه‌ها می‌درخشند. مقداری خرید می‌کنید و به خانه می‌روید. موقع شستن متوجه می‌شوید بسیار چرب هستند، حتی خیار، گوجه‌فرنگی و فلفل‌ها نیز لایه‌ای از چربی بر سر و رویشان به چشم می‌خورد. این چربی از کجا آمده؟ طبیعی است؟ خطرناک است؟ مشکلی ندارد؟ همچنان که در تلاش برای زدودن لایه چربی از روی پوست میو‌ها هستید، به‌سرعت این سؤالات از ذهنتان می‌گذرد. اگر یک چنین تجربه‌ای را داشته‌اید، می‌توانید همراه باغ بازار به پاسخ این سؤالات برسید.
واکس زدن میوه‌ها یکی از عملیات پس از برداشت در برخی از میوه‌ها است. تولیدکنندگان عمده محصولات کشاورزی با ایجاد یک‌لایه نازک واکس بر روی سطح پوست از تبخیر آب و کاهش رطوبت بافت میوه جلوگیری می‌کنند تا در طی انبارداری و حملونقل میوه‌ها طراوت و شادابی خود را بیشتر حفظ نماید و پژمرده نشود. در حقیقت واکس زدن مکمل فرایند‌های سورتینگ، درجه‌بندی، بسته‌بندی و بازاریابی محصول است. اعتقاد بر این است که حدود قدمت واکس‌زنی میوه‌ها به 900 سال می‌رسد ولی به‌صورت تجاری تقریباً از دهه 1930 میلادی گسترش یافت.
ترکیباتی که برای واکس‌زدن مورداستفاده قرار می‌گیرد معمولاً شامل مو‌م‌های طبیعی گیاهی و یا ترکیبات مشتق شده از نفت است. اصلی‌ترین واکسی که در جهان برای پوشش‌دار کردن محصولات کشاورزی مورداستفاده قرار می‌گیرد ترکیب موم پارافینی به همراه موم کارنوبا است. کارنوبا از نوعی درخت نخل گرفته می‌شود و یکی از بهترین و باکیفیت‌ترین پوشش‌های واکسی میوه‌ها با منشأ گیاهی است که طعم میوه را نیز تغییر ندارد. ترکیبات دیگر ازجمله پلی‌اتیلن، شلاک و کیتوسان نیز در برخی موارد به کار می‌روند ولی عمومیت کمتری دارند.
دراین‌بین ماده کیتوسان که مشتقی از گلوکان با واحد‌های کیتین است، بیش از بقیه موردتوجه محققان قرار دارد و تحقیقات زیادی در رابطه با استفاده از آن انجام‌گرفته است. از مهم‌ترین دلایل علاقه به کیتوسان، طبیعی بودن، عدم سمیت، خوراکی بودن و هضم آسان در بدن، سازگاری با محیط‌زیست و اقتصادی بودن آن است.
بااین‌وجود هنوز هم بیشتر تولیدکنندگان از ترکیب پارافین و کارنوبا استفاده مینمایند. موم پارافین به‌خوبی جلوی تبخیر را می‌گیرد ولی براق نیست و برعکس موم کارنوبا کنترل کمتری در تبخیر دارد ولی بسیار براق است و جلوه و بازارپسندی میوه را دوچندان می‌کند. البته ترکیبات دیگری از رزین‌ها، امولسیون‌ها و … نیز برای واکس زدن میوه‌ها مورداستفاده قرار می‌گیرند ولی کاربردشان بسیار محدود است.
واکس زدن میوه‌ها تبخیر از بافت میوه را بین 30 تا 50 درصد کاهش می‌دهد. برای درک بهتر این مطلب این مثال را در نظر بگیرید؛ که یک محموله پرتقال به وزن 10 تن در صورت واکس نخوردن ممکن است در عرض دو سه روز با کاهش وزنی معادل با 1000 کیلوگرم مواجه گردد! بنابراین واکس زدن محصولات یکی از اقدامات مهم در فرایند‌های پس از برداشت است.
تا اینجای کار واکس زدن میوه‌ها کاری درست و کاملاً حرفه‌ای به نظر می‌رسد پس اشکال کار کجاست، شایعات و اخبار مربوط به خطرناک بودن این فرایند و سمی بودن ترکیبات واکسی به چه علت است؟ پاسخ آن ساده است. بسیاری از تولیدکنندگان بعد از برداشت محصول اقدام به شستشوی محصولات در محلول‌های حاوی قارچ‌کش مینمایند تا از بروز گندیدگی، کپک و پوسیدگی در حین انبارداری و حملونقل جلوگیری کنند و برخی نیز با افزودن ترکیبات قارچ‌کش به ترکیب واکسی، یک پوشش چرب سمی بر روی میوه‌ها ایجاد می‌کنند که حتماً باید با مایع شوینده به‌طور کامل شسته و پوست میوه نیز گرفته شود. علت دیگر نیز استفاده از واکس‌های غیرمجاز و فاسد و همچنین نبود تخصص و تجهیزات استاندارد در حین عملیات واکس زدن است که موجب کاربرد بیش‌ازحد واکس و ایجاد لایه‌ای ضخیم و غیر‌قابل نفوذ بر روی سطح میوه می‌شود که موجب فعالیت‌ها بی‌هوازی میکروبی که موجب خطرآفرینی برای مصرف‌کننده می‌گردد.
نکته مهم دیگر اینکه در برخی مواقع نیز هیچ‌گونه پوشش واکسی بر روی میوه‌ها مورداستفاده قرار نگرفته ولی همچنان محصول چربی است. علت استفاده بد موقع از سموم شیمیایی در ترکیب با پودر روغن تالک به‌منظور افزایش جذب و کشندگی بیشتر، در موقع برداشت میوه است. کاربرد سموم شیمیایی به فاصله کوتاهی پیش از برداشت محصولات، یکی از اقدامات بسیار خطرناکی است که برخی کشاورزان انجام می‌دهند و به علت عدم رعایت دوره کارنس سموم و باقی ماندن سموم شیمیایی بر روی محصولاتی مانند خیار، محصول چرب به نظر می‌رسد.
بااین‌حال در طی چند سال اخیر مهندسان باغبانی علاقه ویژه‌ای به استفاده از اسانس‌های روغنی گیاهان دارویی برای پوشش دادن محصولات کشاورزی پیدا نموده‌اند که علاوه بر سلامت، کارایی بالا، اثرات ضد قارچی و ضد باکتریایی، به‌وفور در دسترس هستند و این قابلیت را دارند در ترکیب با بسیاری از پوشش‌های طبیعی به‌منظور استفاده در عملیات واکس زنی میوه‌ها مورداستفاده قرار بگیرند.
در پایان باید به این نکته دقت داشت که واکس زدن میوه با ترکیبات طبیعی و خوراکی، به‌خودی‌خود نه‌تنها بی‌خطر بلکه مفید و لازم است اما کاربرد ترکیبات سمی قارچ‌کش و واکس‌های غیرمجاز و صنعتی سبب ایجاد مشکلاتی در رابطه با سلامت محصول خواهد شد. توصیه باغ بازار این است که محصولات کشاورزی را تا حد ممکن از منابع کامل معتبر، شناسنامه‌دار، بی‌واسطه و در فصلش خریداری نماید و حتماً پوست سطحی محصول را به‌خوبی با آب و مایع شوینده شسته، آبکشی کرده و سپس مصرف نماید. در زیر نیز لیستی از عمده‌ترین محصولاتی که ممکن است تحت واکس زنی قرار بگیرند را مشاهده می‌نمایید.
سیب
آووکادو
موز
فلفل
هندوانه
طالبی
خربزه
کدو
خیار
بادمجان
انبه
لیمو‌ها
پرتقال
شلیل
پاپایا
گلابی
آلو
گوجه‌فرنگی
ترب
و …
